Τα δυσνόητα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά: Τα πασίγνωστα δυσνόητα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

Το κείμενο περιλαμβάνεται στην έκδοση του ΚΕΠΕΜ «Ανοίξετε την πόρτα σας! – Κάλαντα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Φώτων – Αρχείο Σίμωνα Καρά 1958-1976» με τίτλο «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά: Παρανοήσεις και ο ρόλος των τσακισμάτων».

Τα κοινά κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, με έντονη παρουσία στο νότιο και ανατολικό Αιγαίο και σε περιοχές της δυτικής Μικράς Ασίας, τα οποία τραγουδιούνται σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα, παρουσιάζουν μία τέτοια πλοκή στίχων, ώστε το περιεχόμενό τους να παρουσιάζεται σχεδόν ασυνάρτητο. Συνήθως τα κάλαντα αυτά τα βλέπουμε γραμμένα ως εξής:

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,

ψηλή μου δεντρολιβανιά,

κι αρχή καλός μας χρόνος,

εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός,

άγιος και πνευματικός,

στη γη να περπατήσει

και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται

και δε μας καταδέχεται

από την Καισαρεία,

συ ’σ’ αρχόντισσα, κυρία.

Βαστάει εικόνα και χαρτί,

ζαχαροκάντιο ζυμωτή,

χαρτί και καλαμάρι,

δες κι εμέ το παλληκάρι.

Το καλαμάρι έγραφε,

τη μοίρα του την έλεγε

και το χαρτί ομίλει

άσπρε μου, άγιε Βασίλη.

Το νόημα των στίχων των καλάντων αυτών, τα οποία στην παραπάνω εκδοχή είναι ελλιπή από πλευράς στίχων και περιλαμβάνουν αρκετά λάθη γραφής, ξεκαθαρίζει αν λάβουμε υπ’ όψιν μας την παρουσία και τον ρόλο των τσακισμάτων. Τσάκισμα ‒η γύρισμα σε άλλες περιοχές‒ στα δημοτικά τραγούδια ονομάζεται μία φράση, ένας στίχος ή συχνά ένα ομοιοκατάληκτο δίστιχο, λιγότερων συνήθως συλλαβών από τον κύριο στίχο, που παρεμβάλλεται μεταξύ των στίχων ενός τραγουδιού ή σφραγίζει το τραγούδισμα ενός στίχου, ενός διστίχου ή μιάς ολόκληρης στιχουργικής ενότητας. Τα τσακίσματα συνήθως δεν είναι απαραίτητα για τη νοηματική πληρότητα του κειμένου, όμως κάποιες φορές σχετίζονται νοηματικά με αυτό και ενίοτε το συμπληρώνουν. Δίστιχα τσακίσματα, όπως είναι για παράδειγμα το «Σένα τα λέγω κι άκου τα | πάρε χαρτί και γράφε τα», εμφανίζονται συχνότατα στα δημοτικά τραγούδια, ενώ λείπουν παντελώς από τα κάλαντα.

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς αποτελούνταν πρωτογενώς από στίχους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους. Παρακάτω παραθέτουμε όλους τους στίχους της παραλλαγής από την Κάτω Παναγιά της Ερυθραίας της Μικράς Ασίας (Ανοίξετε την πόρτα σας!, CD 1, αρ. 23), όπως θα ήταν πριν την παρεμβολή των τσακισμάτων. Στη μορφή αυτή το νόημα είναι σαφές και πλήρες.

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχικαλός μας χρόνος!

Κι αρχή που βγήκε ο Χριστός στη γη να περπατήσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,

βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.

Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ομίλειε.

― Βασίλη, πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;

― Από της μάνας μ’ έρχομαι και στο σχολειό μου πάω.

― Κάτσε να φας, κάτσε να πιείς, κάτσε να τραγουδήσεις.

― Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια δεν ηξεύρω.

― Σα δεν ηξεύρεις γράμματα [1], πες μας την αρφαβήτα.

Και στο ραβδί τ’ ακούμπησε, να πεί την αρφαβήτα.

Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια επέτα

κι απάνω στα βλαστάρια του πέρδικες κελαηδούσαν.

Δεν ήταν μόνο πέρδικες, ήταν και τρυγονάκια.

Κατέβηκε η πέρδικα να βρέξει το φτερό της

κι έβρεξε τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο.

————————————————————

Αντιγραφή από την "ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ".